آیا لیلة القدر متعدد است؟ و آیا روز هم جزو شب قدر است؟

[islamquest]

سوال:
آیا لیلة القدر متعدد است؟ و آیا روز هم جزو شب قدر است؟


پاسخ کوتاه:


شب قدر، شب مبارک و پر اهمیتی است که بنابر نص قرآن کریم در ماه رمضان قرار دارد.
در باره آنچه که در سؤال آمده ا
ست
چند احتمال مطرح می شود:
1. منظور از تعدد شب قدر، یعنی در یک سال همان طور که مردم می گویند شب 19 و 21 و 23 شب قدر باشد.
2. منظور از تعدد شب قدر، این باشد که شب قدر در زمان رسول الله (صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) وجود داشته است و بعد از ایشان، هم تکرار می شود.

3. منظور از تعدد شب قدر، این باشد که با توجه به اختلاف افق شهرهای مسلمان نشین و اختلاف در روزهای ماه مبارک رمضان هر منطقه شب قدر مخصوصی به خود داشته باشند.
در جواب
بخش اول
باید گفت: آنچه که مردم می گویند یک تسامح در گفتار است و یک شب قدر که شب نزول قرآن و تقدیر امور است بیشتر نداریم. خداوند می فرماید: "إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْر"، ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم نه در شب های قدر.
نسبت به احتمال دوم باید گفت: بنا بر آیات قرآن و روایات، شب قدر مخصوص به زمان پیغمبر اکرم (صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) و نزول قرآن مجید نبوده، بلکه امرى است مستمر و شبى است مداوم که در همه سال تکرار مى‏شود، همانند عید قربان که در هر سال تکرار می شود؛ چراکه خداوند می فرماید:
1. "تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها..."2. " فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ "
در این دو آیه "تنزل" و "یفرق" هر دو با صیغه مضارع آمده اند و دلالت بر استمرار می کنند.
در روایات هم آمده است: شب قدر در هر سال است و در این شب امر یک سال نازل می شود.

نسبت به احتمال سوم باید گفت: اختلاف افق باعث تعدد شب قدر نمی شود و مسلمانان اگر برای تشخیص شب اول ماه رمضان کوتاهی نکرده و به وظیفه شرعی خود در این باره عمل کرده و شب هایی را به خاطر احتمال شب قدر بودن، احیا نموده باشند، یقینا از الطاف خداوندی بهره مند می شوند و لو این که آن شب، واقعا شب قدر نباشد. البته بدیهی است که بعضی از خصوصیات شب قدر؛ مثل نزول ملائکه بر ولی خدا فقط در شب قدر واقعی اتفاق می افتد.
از روایات بر می آید که روز قدر در فضیلت داشتن همانند شب قدر است، اگر چه اموری؛ مانند تدبیر کارها و نزول ملائک در شب قدر صورت می گیرد. خداوند می فرماید: "ملائکه و روح در این شب تقدیرات امور را نازل می کنند".

پاسخ جامع و تکمیلی: http://islamquest.net/fa/archive/question/fa371

[علی 110]

نقل قول:

[color=black]قبل از پرداختن به جواب باید تحلیلی نسبت به سؤال صورت گیرد و روشن گردد که منظور از تعدد، در سؤال پرسشگر محترم، چیست؟ آیا مراد این است که همه شب هایی که در دهه آخر ماه رمضان تعیین می­شوند؛ یعنی شب های 19، 21، 23، شب قدرند چون دارای اعمال مخصوصی هستند، یا شب قدر یکی از این شب ها است؟



یا منظور از تعدد این است که پرسشگر محترم می خواهد بداند، آیا شب قدر فقط یک بار بوده و آن هم در زمان حیات رسول گرامی اسلام (صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) و یا این که به طور متعدد تکرار شده است؟ و اگر مسئله تعدد صحیح است، آیا این تعدد شب قدر در زمان خود حضرت اتفاق می افتاده، یا این که
پس از حیات ایشان هم تحقق پیدا می کند؟


یا منظور از تعدد این است که با توجه به اختلاف افق شهرهای مسلمان نشین در سراسر جهان و اختلاف ماه های قمری در این شهرها به طوری که در کشوری، اول رمضان به عنوان مثال روز سه شنبه است و در کشوری اول رمضان، روز بعد یعنی چهارشنبه است و به تبع آن، در شب های دهه آخر نیز اختلاف بوجود می آید. شب بیست و سوم ماه برای کشور اولی یک شب زودتر از دومی خواهد شد. بنابراین، شب قدر نمى‏تواند یک شب معین در سال بوده باشد. به این ترتیب قاعدتا هر کدام باید براى خود شب قدرى داشته باشند و شب قدر متعدد می شود.

پاسخ احتمال اول این است که، بنابر نص قرآن کریم شب قدر در ماه رمضان قرار دارد



[1]



، و بیش از یک شب هم نیست؛ چرا که خداوند می فرماید: "ِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْر".



[2]



قرآن را در شب قدر نازل کردیم نه در شب های قدر، اما به جهاتی



[3]



این یک شب برای ما تبیین نشده است و گفته اند یکی از این شب های 19 و...، شب قدر است و همه این شب ها را بیدار باشید و... تا بتوانید فضیلت شب قدر را درک کنید.



[4]



اگر در روایات سه شب مشخص شده است؛



[5]



برای آن است که کار را برای بندگان خدا آسان کنند.

پاسخ احتمال دوم این است که نظر قرآن و اهل بیت (علیه السلام) بر این است که شب قدر در زمان حضرت رسول اکرم (صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) بوده و همچنان باقی است.

از آیه: "تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْر"،



[6]



که صیغه مضارع (تنزل در اصل تتنزل بوده)، را به کار برده است، استمرار نزول ملائکه و روح فهمیده می شود.



[7]





همچنین در سوره دخان آیه 6 در مورد شب قدر آمده است: "فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیم‏

أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلینَ " که باز هم صیغه مضارع "یفرق" آمده که در زبان عربی نشانه استمرار فعل است.

روایات اهل بیت (علیه السلام) نیز بر این موضوع تأکید دارند.

امام جواد (علیه السلام) می فرماید: امام علی (علیه السلام) به حسن بن عباس فرمود: "شب قدر در هر سالی هست و در این شب، امر یک سال نازل می شود".



[8]





پیامبر اکرم (صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) در جواب ابوذر که در مورد شب قدر سؤال کرده بود، فرمودند: "این شب، تا روز قیامت هست".



[9]





مفسران اهل سنت هم بر این نظر هستند که شب قدر همچنان باقی است.



[10]





اما نسبت به احتمال سوم، قبل از طرح پاسخ از باب مقدمه می­گوییم: در فرهنگ اسلام شب قدر به جهت خصوصیات منحصر به فردی که برای او است، از اهمیت زیادی برخوردار است و روایات زیادی در تأکید بر احیای آن و اهمیت دادن به آن وارد شده است. از آن جمله سید بن طاووس در کتاب شریف اقبال آورده است که، پیامبر (صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) از موسی(علیه السلام) نقل فرموده که گفت: الاهی من قرب تو را می خواهم، فرمود: قرب من از برای کسی است که بیدار باشد در شب قدر، گفت: الاهی رحمت تو را خواهم، فرمود: رحمت من از برای کسی است که رحم کند فقرا را در شب قدر، گفت: خدایا نجات می خواهم، نجات از آتش، فرمود: این برای کسی است که استغفار کند در شب قدر، گفت: خدایا رضای تو را می خواهم، فرمود: خشنودی من از برای کسی است که دو رکعت نماز بخواند در شب قدر.



[11]





از خصوصیات شب قدر است نزول قرآن، نزول فرشتگان و روح بر ولی خدا، همچنین بالاتر بودن عبادت آن یک شب از هزار ماه.



[12]



و تدبیر و تقدیر وقایع و خلایق.



[13]





اما سؤال این است که با توجه به اختلاف افق در شهرهای مختلف، آیا تمام این خصوصیات برای همه اهالی شهرها با افق های متفاوت تکرار می شود؟

آنچه از نص قرآن کریم و ظاهر روایات بر می­آید این است که شب قدر یک شب بیشتر نیست و خصوصیاتی که به ولی الله و امام معصوم (علیه السلام) بر می گردد همه در یک شب اتفاق می افتد؛ یعنی نزول ملائکه بر امام (علیه السلام) و اندازه گیری امور و حوادث و معیشت ها، همه در یک شب خاص است.

خداوند می فرماید: " َنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها "



[14]



ملائکه و روح در این شب نازل می شوند و نزول قرآن در این شب بوده است: "ِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْر".



[15]





یا در روایات آمده است: در این شب امر یک سال نازل می شود.



[16]





اما از نظر درک همه فضیلت هایی که برای شب قدر گفته اند، عمل به وظیفه می تواند راه گشا باشد؛



[17]



یعنی اگر با ادله ثابت شود که روز اول ماه رمضان چه روزی است، طبعاً شب قدر هم مشخص می شود و مسلماً اعمال و شب زنده داری ها و احیای آن شب بدون اجر باقی نمی ماند و امید است که همان پاداش شب زنده داران در شب قدر به انسان داده شود، و لو این که واقعا آن شب، شب قدر نباشد



[18]



، البته به شب زنده داری در دهه آخر ماه رمضان توصیه شده است و شاید این سنت اسلامی بدان جهت باشد که اطمینان به درک شب قدر برای ما حاصل شود.

حال آیا روز قدر هم در شأن و منزلت همانند شب آن است؟ در جواب باید گفت: اگرچه وقایعی همچون نزول ملائکه بر ولی الله (علیه السلام) در شب قدر است، اما روز قدر هم در
ارزش و فضیلت
همانند شب آن است.



[19]





مرحوم شیخ عباس قمی در اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان می گوید: روزهای این شب ها را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و تلاوت و دعا به سر آورد؛ زیرا که در احادیث معتبره وارد شده است که روز قدر در فضیلت مثل شب قدر است.



[20]

---

[size=x-small][1]



از کنار هم قرار دادن این دو آیه: " شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن" و "انا انزلناه فی لیلة القدر"، چنین چیزی استفاده می شود.






[2]



قدر، 1.






[3]


گفته شده است: خداوند چند چیز را در چند چیز مخفی کرده است: شب قدر را در میان شب ها، وقت قیامت را در میان اوقات، اسم اعظم را در میان اسماء ، ساعات اجابت دعا را در ساعات مختلف، رضای الاهی را در همه طاعات و اولیای خاص را میان همه بندگان، تا مردم همه ی شب ها را محترم شمرده و در همه اوقات از گناه پرهیز کنند، همه انسان ها را احترام کنند و در همه طاعات رضای او را بجویند.



[4]


شاید به خاطر همین مطلب باشد که پیامبر اکرم (صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) و ائمه معصومین (علیه السلام) دهه آخر ماه مبارک رمضان را به احیا و شب زنده داری مشغول بودند، البته ممکن است گفته شود: پیامبر (صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) و امامان (علیه السلام) از شب قدر آگاهی داشتند و شب زنده داری آنان در دهه آخر دلیل و سرٌ دیگری داشته است و یا این که برای تعلیم دیگران بوده است که آنان این روش احتیاطی را عملا از معصومین یاد بگیرند.



[5]


کلینی، محمد بن یعقوب، کافی ج 4، ص 159، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365ش.



[6]



قدر، 4.






[7]


تفسیر نمونه، ج 27، ص 185.



[8]


کافی ج 1، ص 532، ح 11.



[9]


مجلسی، محمد باقر، بحار الإنوار، ج 25، ص 97، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.



[10]


فخر رازی، تفسیر کبیر، ج 32، ص29، دارالاحیاء، بیروت.



[11]


سید بن طاوس، اقبال الأعمال، ص 186، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1367ش.



[12]



طباطبائی، سید محمد حسین،
المیزان، ج 20، ص 332 ، جامعه مدرسین.



[13]


برای آگاهی بیشتر رجوع شود: احکام القرآن، ابن عربی، ج 4، ص 1961، دارالمعرفة.



[14]



قدر،4 .






[15]



قدر،1 .






[16]


تفسیر کنزالدقائق، ج 14، ص 359.



[17]


البته به احتمال سوم پاسخ دیگری هم داده شده است؛ مثلا در تفسیر نمونه ج 27 ص193 آمده است: شب همان سایه نیم کره زمین است که بر ، نیم کره دیگر مى‏افتد ، و مى‏دانیم این سایه همراه گردش زمین در حرکت است ، و یک دوره کامل آن در بیست و چهار ساعت انجام مى‏شود ، بنابر این ممکن است شب قدر یک دوره کامل شب به دور زمین باشد ، یعنى مدت بیست و چهار ساعت تاریکى که تمام نقاط زمین را زیر پوشش خود قرار مى‏دهد شب قدر است که آغاز آن از یک نقطه شروع مى‏شود و در نقطه دیگر پایان مى‏گیرد (دقت کنید)، روی این اساس دیگر تعدد شب قدر بخاطر تعدد افق ها از اساس منتفی می شود.



[18]


روایاتی در باب تسامح در ادله سنن نقل شده که این معنا را می فهماند.
هشام بن سالم از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل می کند که حضرت فرمود: اگر کسی بشنود – که فلان عمل و یا فلان کار در زمانی خاص – دارای ثواب است و عمل کند و بعد بفهمد که چنین نبوده و آن روایتی که به او رسیده صحیح نبوده خداوند آن ثواب را به او عطاء می کند اگرچه عمل بحسب واقع (واقع زمانی یا مکانی) دارای چنین اجر و ثوابی نبوده باشد. القواعد، سید محمد کاظم مصطفوی، جامعه مدرسین، ص 96.



[19]



"لیلة القدر فی کل سنة و یومها مثل لیلتها
، شب قدر در هر سالی هست و روزش در ارزش همانند شبش است"، شیخ طوسی، تهذیب الاحکام،

به نقل از تفسیر نسیم رحمت، ص 473. آنچه در تهذیب آمده مسلما از استنباطات شخصی شیخ طوسی نیست و آن را از امام معصوم (علیه السلام) نقل کرده است.



[20]


شیخ طوسی، التهذیب ج 4، ص 331، ح 101، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365ش.

ضمن تشکر
مطالب را حتماً در بخش اصول عقاید کامل بگذارید و از قرار دادن لینک برای ادامه ی مطلب به خارج تالار خود داری کنید
ذکر منبع هیچ مانعی ندارد اما قرار دادن مطالب به طور ناقص خلاف مقررات در بخش اصول عقاید است!!!!!!

اما در مورد شب قدر:


از امام صادق (علیه السلام) در این باره روایت شده است که

فرمودند: «التَّقْدیرُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ تِسْعَةُ عَشْرٍ، وَالاِبْرامُ فی لَیْلَةِ اِحْدی وَعِشْرینَ وَالْاِمْضاءُ فی لَیْلَةِ ثَلاثَ وَ عِشْرینَ»؛

اندازه گیرى و تقدیر امور در شب نوزدهم انجام

و سپس در بیست و یکم، ابرام و مهیا براى امضا مى‌شود

و آن گاه در شب بیست و سوم، امضا خواهد شد




و همچنین:


امام علی (علیه السلام) در خصوص سرّ مشخص نبودن شب قدر چنین فرمودند: «قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُۆْمِنِینَ (علیه السلام) أَخْبِرْنَا عَنْ‏ لَیْلَةِ الْقَدْرِ قَالَ مَا أَخْلُو مِنْ أَنْ أَکُونَ أَعْلَمُهَا فَأَسْتُرَ عِلْمَهَا وَ لَسْتُ أَشُکُّ أَنَّ اللَّهَ إِنَّمَا یَسْتُرُهَا عَنْکُمْ نَظَراً لَکُمْ لِأَنَّکُمْ لَوْ أَعْلَمَکُمُوهَا عَمِلْتُمْ فِیهَا وَ تَرَکْتُمْ غَیْرَهَا وَ أَرْجُو أَنْ لَا تُخْطِئَکُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ».


به امیرالمۆمنین (علیه السلام) گفتند: ما را از شب قدر آگاه کن، فرمود: خالی از این نیستم که آن را بدانم و از شما پنهان کنم، شک ندارم که خداوند به خاطر کمک کردن و مهلت دادن به شما آن را از شما می‌پوشاند، چون اگر آن را به شما اعلام می‌کرد، در همان شب، عمل می‌کردید و در غیر آن شب عبادت را ترک می‌کردید و امید دارم که اگر خدا بخواهد، شب قدر را به خطا نگیرید». (بحارالأنوار، جلد‏94، صفحه 5)

[حضرت عشق]

امام صادق(علیه السلام)فرموده است: ((التقدير فى ليله القدر تسعه عشر, والابرام فى ليله احدى و عشرين, والامضإ فى ليله ثلاث و عشرين)) تقدير امور و سرنوشت ها در شب نوزدهم, تحكيم آن در شب بيست و يكم و امضاى آن در شب بيست و سوم صورت مى گيرد

.

(تفسير نورالثقلين, ج 5, ص ;627 البرهان فى تفسير القرآن, ج 4, ص ;487 وسائل الشيعه, ج 7, ص 259.)

رسول خدا(صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) به عبادت و شب زنده دارى دهه آخر ماه مبارك رمضان سفارش مى كرد, امام على(علیه السلام) مى فرمايد: ((شب بيست و سوم)), در عين حالى كه باران شديدى آمده بود و مسجد مدينه را گل و آب فرا گرفته بود, رسول خدا(علیه السلام), ما را به نماز وا مى داشت, و با وجود اين كه صورت و بينى آن حضرت, گل آلود شده بود, دست از عبادت و شب زنده دارى نمى كشيد.

(بحارالانوار, ج 94, ص 10.)

امام باقر(صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) هم فرموده است: ((عبدالله بن انيس انصارى)), كه در ((جهينه)) زندگى مى كرد و با مدينه فاصله داشت, به حضور رسول خدا(صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) رسيد و عرض كرد: من شتر و گوسفند و چوپانهايى دارم, و نمى توانم زياد در شهر بمانم, اما دوست مى دارم, يكى از شبهاى ماه رمضان را برايم تعيين كنى, تا در آن شب به شهر آمده و به نماز و عبادت بپردازم.

رسول خدا(صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) او را نزديك خويش كشيد, و در گوش او چيزى گفت, آن مرد هم شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان, در مدينه حضور يافت, به عبادت و شب زنده دارى پرداخت, و صبح به محل و سراغ كار خود بازگشت.

(تفسير نورالثقلين, ج 5, ص ;628 بحارالانوار, ج 94, ص 10.)

رسول خدا(صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) شب بيست و سوم, به صورت افراد آب مى پاشيد تا آنها را خواب نگيرد چنانكه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) همه اعضاى خانواده را وادار مى كرد, روز بخوابند, شب كم غذا بخورند تا بتوانند شب بيست و سوم را بيدار بمانند, و مى فرمود: انسان محروم كسى است, كه از خير و فضيلت اين شب محروم بماند.

(بحارالانوار, ج 94, ص 10.)

اگر چه با توجه به شواهد حديثى و تاريخى, احتمال ((شب قدر))بودن بيست و سوم ماه مبارك رمضان را بیشتر است, اما همان طور كه دربالا هم اشاره شد, پيغمبر(صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) و امامان معصوم(عليهم السلام), عنايت داشتند, كه ((شب قدر)) براى افراد مخفى بماند, تا آنان با اطاعت و عبادت در چند شب, براى درك ((شب قدر))و معارف و معنويات آن, تلاش و جستجوى بيش ترى داشته باشند.

[محمدهادی]

سوال: با این وجود (منظور از لیلة القدر حضرت زهرا (سلام الله علیها) باشه) چطور می توان شب قدر را امری زمانی دانست؟

و گفت : ليلة القدر، شب نزول قرآن به همه مراتب و حقايق وجودى ‏اش به طور نزول دفعى و يكبارگى بر سرّ وجود و نهانخانه جان انسان كامل.

[حضرت عشق]

عرفا اعتقاد دارن که شب قدر شبی است که انسان در عروج معنوی خود، از عالم ماده و ملک فاصله می گیرد و به عالم ملکوت نزدیک می شود

و به اندازۀ ظرفيت وجودي خود، از آن بهره می گیرد.

به اين معني است كه شب‌قدر، درخارج از وجود انسان اتّفاق نمي‏افتد و هرچه هست در درون صورت مي‏ گییره!

براين اساس، شب‌قدر يك شبِ خاص نيست بلكه در هر شبي ممكن خواهد بود

.

شرايط تحقق آن شب، کاملاً با ‏حال و هوا و مجاهدات باطني شخص مرتبط است

.

پس هركس مي‌تواند به آن شب دست‌ يابد به شرط آنكه مقدّماتش شكل گرفته باشد

.

حال، خواه آن‏شب، شب جمعه، شب نيمۀ ‌شعبان و يا هر شب ديگري باشد

.

در روايات اسلامي نيز از شبهاي جمعه، نيمۀ شعبان و برخي از شبهاي ديگر سال به‏عنوان شب‏قدر ياد شده که داراي فضيلت هستند، يكي از نتايج اين ديدگاه، آن است كه شب‏قدر همۀ مومنان، لزوماً يك شب واحد نخواهد بود و ممكن است برخي از افراد كاركرده، در طول سال، چندين بار شب‌قدر را تجربه كرده باشند در حاليكه براي عده‌اي، حتي شبهاي قدرِ ماه رمضان نيز‌ كمترين لطفي را نداشته باشد

.

خب گمونم این جواب قانع کننده ای باشه!

[مصباح]

به نام خدا

ببینید می تونیم شب قدر رو به دو نوع حقیقی و زمانی تقسیم کنیم
شب قدر حقیقی وجود مبارک انسان کامله که که ظرف قرآنه ( و با هم اتحاد دارن). و برای هر زمانی یکیه یعنی امام هر عصر مصداق شب قدر همون عصره ( تو این پست در موردش گفتم)


یکیم زمانی که خود این زمانیه می تونه به شب قدر زمانی واقعی و شب قدر زمانی اعتباری تقسیم شه
شب قدر زمانی واقعی همونیه که هر سال ماه رمضون اتفاق میفته (یکیه و یه زمان خاص اتفاق میفته)
شب قدر زمانی اعتباری هم اونیه که توی پست قبل گفته شد ( یعنی قابل توسعه و تعدده)


اون چیزی که اینجا مهمه اینه که ما اگه بخوایم هرکدوم از این مراتب شب قدر رو درک کنیم، باید متناسب با همون تلاش کنیم.
مثلا اگه شب قدر رو امام زمان و حجت خدا تعبیر کنیم، درک این شب قدر مشروط به پیروی از پیامبر (صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم) و ائمه (علیهم السلام) هستش، با جهاد و تلاش و ... تا جایی که نتیجش بشه شخصی مثل سلمان که منا اهل البیت شد.

اگه شب قدر رو زمانی واقعی معنی کنیم، وقتی می تونیم بخوبی این شبو درک کنیم، که شبای ماه رمضون رو احیا و شب زنده داری کرده باشیم

حالا اگه شب قدر اعتباری هم قابل قبول دونستیم و همه ی این کارا رو کردیم (یعنی تلاش برای دو تعبیر قبلی هم)، اونوقت می شه امید داشته باشیم که خدا درک شب قدر حقیقی رو نصیب ما هم بکنه

.